بررسی آگاهی مترجمان قاجاری از اصول و راهکارهای ترجمه: رویکردی فرامتنی

Zahra Atefmehr

نویسندگان

Zahra Atefmehr ^📧 Allameh Tabataba'i University

چکیده

هدف از پژوهش حاضر پی بردن به آگاهی مترجمان قاجاری، از دورۀ ناصری تا پایان دورۀ قاجار (1264–1343ق/1227–1304ش)، از اصول و راهکارهای ترجمه با استفاده از عناصر فرامتنی است. برای دستیابی به این هدف، ابتدا فهرستی از ترجمه‌های منتشرشده در بازۀ زمانی موردنظر گرد‌آوری شد. این فهرست شامل 372 ترجمه می‌شود که از این تعداد 207 ترجمه در دورۀ ناصری و 165 ترجمه در دورۀ پس از مشروطه منتشر شده‌ است. سپس، برای دستیابی به ترجمه‌ها، آرشیو‌های مختلف به دقت بررسی شد. از میان 372 عنوان ترجمه‌ای که در مرحلۀ نخست گردآوری شده بود، 199 ترجمه در این آرشیوها یافت شد. در مرحلۀ پایانی، این 199 ترجمه از نظر عناصر فرامتنی، شامل مقدمه‌ها/مؤخره‌های مترجمان، پانویس‌ها، حاشیه‌ها و دیگر یادداشت‌های مترجمان در ترجمه‌ها، بررسی شد. یافته‌های این پژوهش برخی کلی‌گویی‌های رایج را، مبنی‌بر بی‌اعتنایی مترجمان قاجاری به مسئله وفاداری به متن اصلی، به چالش می‌کشد. به علاوه، پژوهش حاضر نشان می‌دهد که در دورۀ قاجار مترجمانی آگاه به انواع متن، انواع ترجمه، راهکارهای ترجمه‌ای مختلف و هدف ترجمه فعالیت می‌کرده‌اند.

کلمات راهنما:

تاریخ ترجمه، تاریخ مترجمان، دورۀ قاجار، دورۀ ناصری، عناصر فرامتنی، وفاداری مترجم

مراجع

احمدزاده، م. (1390). وضعیت ترجمه، کنشگران و ابعاد آن در دورۀ قاجار. تاریخ ایران، 5(68)، 1–23.

احمدزاده، م. (1393). نقش ترجمۀ آثار جدید در فرایند نوگرایی در ایران دورۀ قاجار. تحقیقات تاریخ اجتماعی(8)، 21–48.

آذرنگ، ع. (1390). تأثیر ترجمه‌های عصر قاجار بر ترجمه‌های امروز. پژوهشنامه، 88، 49–60.

اعتمادالسلطنه، م. ح. (1350). روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه (جلد دوم). (ا. افشار، تدوين) تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

افشار، ا. (1381). آغازه‌ی ترجمه‌ی کتابهای فرنگی به فارسی. ایران‌شناسی، 53، 79–110.

بختیار، م.، و عرب‌زاده، ه. (1388). دارالترجمۀ ناصری و ادارۀ سانسور. ادب فارسی، 1(2)، 1–18.

تفرشی، ت. (1324ق/1285ش). سواران شب. تهران.

خسروبیگی، ه.، و خالدفیضی، م. (1391). ترجمه در دورۀ قاجار (از 1210ق. تا پایان دورۀ مظفری). ادب فارسی، 2(2)، 125–146.

دهلوی، ا. (1394). فتح الرحمن بترجمه القرآن، به کوشش مسعود انصاری،. تهران : احسان.

علیزاده بیرجندی، ز. (1390). نقش ترجمه‌ها در رواج گفتمان انتقادی و بحران آگاهی در عصر قاجار. پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی(22)، 15–26.

علی‌زاده، م. (1391). عصر ترجمه. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 170، 125–129.

فرحزاد، ف. (1393). نخستین درسهای ترجمه (نسخه چاپ بیستم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

فرخزاد، پ. (1384). راهنمای پژوهش تاریخی (کتابخانه‌ای). تهران: طهوری.

فشاهی، م. (1352). نهضت ترجمه در عهد قاجاریه. نگین، 99، 18–25.

کیانفر، ج. (1368). ترجمه در عهد قاجار. نشر دانش، 55، 23–28.

مافی، م. (1329ق/1290ش). هزار و یک کابوس. طهران: فاروس.

محمد طاهر میرزا. (1313ق/1275ش). سه تفنگدار. طهران: دارالطباعه آقا میرزا حسن طهرانی.

محمدطاهر میرزا. (1306ق/1268ش). زمینهای آسمانی. نسخه خطی.

موسوی شوشتری جزایری، ا. (1329ق/1290ش). اختناق ایران. تهران.

نجم‌الدوله، ع. (1292ق/1254ش). اصول هندسه. طهران: مطبعۀ دارالفنون.

نجم‌الدوله، ع. (1314ق/1276ش). آسمان. طهران: مطبعۀ پاریس.

Atefmehr, Z. (2016). Translator’s paratextual visibility: the case of Iranian translators from 1906 until 1926. inTRAlinea,18.

Atefmehr, Z., & Farahzad, F. (2021). A microhistoical study of the first translators of Dār al-fonūn. Translation Studies Quarterly,19(73),81–95.

Bolouri, M., & Mirkiaei, M. (2019). The effects of the court’s patronage on the selection of books for translation in the state translation bureau. Translation Studies Quarterly,17(65), 7–20.

Delzendehrooy, S., Khazaee Farid, A., & Khoshsaligheh, M. (2019). Despotism and translation in Iran: The case of Naseri house of translation as the first state translation institution. inTRAlinea,21.

Farahzad, F.,& Adili, S. (2019). Tanslation,modernization and enlightenment: The Qajar tanslation movement. Translation Sutdies,17(66), 8–23.

Karimi-Hakkak, A. (2009). Persian tradition. In M. Baker,& G. Saldanha (Eds.), Routledge encyclopedia of translation studies (2nd ed., pp. 493–501). London & New York: Routledge.

Saidi,M., & Manafi Anari, S. (2020). The contribution of translation to the formation of themes of ’city’ and ’women’ in the social novel in ‘poetics proper’ of the late Qajar era (1895–1925). Translation Studies Quarterly,17(67), 7–24.