نقش ایدئولوژی در ترجمۀ نمایشنامه: بررسی ترجمۀ نمایشنامه‌ی «دشمن مردم» اثر هنریک ایبسن

چکیده

ترجمۀ نمایشنامه در ایران و فرایندهای حاکم بر آن، خصوصاً از دیدگاه ایدئولوژیک، کمتر به نقد یا چالش کشیده شده است. مقالۀ حاضر با استفاده از ابزار تحلیل انتقادی گفتمان و با تأکیدی خاص بر چارچوب رویکرد اجتماعی-شناختی وَن دایک (1988؛ b1998؛ 1995؛ a1998)، به ارزیابی ویژگی­های ایدئولوژیک مترجمان نمایشنامۀ دشمن مردم اثر هنریک ایبسن در دو ترجمۀ انگلیسی در کنار ترجمۀ فارسی آن به قلم امیرحسین آریانپور پرداخته است. برای بررسی عینی دگرگونی در ویژگی­های ایدئولوژیک در فرایند ترجمۀ فارسی، جملاتی از ترجمه‌ی فارسی با جمله­های انگلیسی متناظرشان مقابله شد. در تحلیل نهایی، مشخص شد مترجم فارسی، آگاهانه یا ناآگاهانه تغییرات اساسی در متن ترجمه انجام داده که به اقتضای موافقت یا عدم موافقت او با محتوای ایدئولوژیک نمایشنامه، به قطبی­سازی ویژگی‌های «ما» در برابر «آنها» منجر شده است. مشاهدات تحقیق مبین آن بود که قطبی­سازی از طریق تدابیری مثل حذف یا دست بردن در متن مبدأ و یا افزودن مواردی تازه به متن مقصد (در هر دو سطح واژگان و ساختار زبان) تحقق یافته است.